Eén van de maatregelen uit de arbeidsdeal is het recht op deconnectie. Ondernemingen met minstens 20 werknemers zullen tegen 1 januari 2023 (update: in de praktijk 1 april 2023) verplicht zijn om afspraken te maken over het recht op deconnectie buiten de werkuren. Tot op vandaag had een werknemer enkel het recht op overleg rond deconnectie, maar was er geen verplichting om hierover afspraken te maken. Dat zal nu dus veranderen.
Wat?
In de arbeidsdeal wijst de regering er op dat we via een "veelheid aan kanalen meer dan ooit met elkaar communiceren" en dat "ook 's avonds, in het weekend of tijdens de vakantie veel werknemers regelmatig worden gecontacteerd". "Dat doet de grens tussen werk en het privéleven vervagen, met nefaste consequenties zoals stress en burn-out", is te lezen in de perstekst. Het recht op deconnectie "moet de druk die veel werknemers ervaren op het werk verlichten".
Concreet heeft een werknemer het recht om buiten de werkuren niet te moeten reageren op telefoons of mailtjes. Enkel in zeer uitzonderlijke gevallen mag de werkgever een werknemer contacteren buiten de uren. Een werknemer mag ook geen nadelige effecten ondervinden als hij/zij voor of na het werk, in het weekend of tijdens de vakantie, de gsm niet opneemt of mails niet beantwoordt.
Van overleg over naar een recht op deconnectie
Op basis van de huidige wetgeving is het Comité voor Preventie en Bescherming op het Werk (“CPBW”) verplicht om op regelmatige tijdstippen, en telkens wanneer de werknemersvertegenwoordigers in het Comité erom verzoeken, een overleg te houden over deconnectie van het werk en het gebruik van digitale communicatiemiddelen. Op basis daarvan kan het CPBW voorstellen formuleren en adviezen uitbrengen. De eventuele afspraken die voortvloeien uit dit overleg, kunnen opgenomen worden in het arbeidsreglement of in een collectieve arbeidsovereenkomst.
Voor federale ambtenaren is er sinds 1 februari 2022 een recht op deconnectie (KB van 2 december 2021). Zij mogen enkel nog buiten de werkuren gecontacteerd worden wanneer het gaat om "uitzonderlijke en onvoorziene omstandigheden waarbij actie vereist is die niet kan wachten tot de volgende arbeidsperiode". Die uitzonderingen worden in overleg bepaald (omzendbrief nr. 702 van 20 december 2021).
Ook andere landen zoals Frankrijk, Italië en Spanje namen het recht op deconnectie al op in hun arbeidswetgeving. Het Europees Parlement riep begin 2021 bovendien op het te erkennen als een fundamenteel recht.
Met de arbeidsdeal wil de regering nu ook een recht op deconnectie verzekeren voor de werknemers van alle werkgevers die twintig of meer werknemers tewerkstellen.
Op welke manier zal het ingevoerd worden?
In tegenstelling tot in andere landen komt er in ons land geen algemene wet die de precieze regels voor het recht op deconnectie vastlegt. Er wordt wel wettelijk bepaald dat elk bedrijf met 20 werknemers het recht moet respecteren en zijn werknemers moet inlichten dat er van hen niet verwacht wordt dat ze berichten lezen of beantwoorden buiten de werkuren. Daarnaast moet er ook sensibilisatie komen "rond het verstandig gebruik van digitale tools".
Werkgevers moeten in overleg met de vakbonden praktische afspraken maken over het recht op deconnectie en die vastleggen in een collectieve arbeidsovereenkomst of in het arbeidsreglement.
Wat moet er opgenomen worden in de cao/het arbeidsreglement?
De collectieve arbeidsovereenkomst/het arbeidsreglement moet minstens het volgende bepalen over het recht op deconnectie:
de praktische modaliteiten voor de toepassing door de werknemer van diens recht om niet bereikbaar te zijn buiten zijn uurroosters;
de richtlijnen voor een dusdanig gebruik van de digitale hulpmiddelen dat de rusttijden, verlof, privéleven en familieleven van de werknemer gewaarborgd blijven;
vorming- en sensibiliseringsacties voor werknemers en leidinggevenden met betrekking tot het verstandig gebruik van digitale hulpmiddelen en de risico’s die verbonden zijn aan overmatige connectie
De praktische modaliteiten kunnen gaan over:
richtlijnen om e-mails of mobiele oproepen niet te beantwoorden;
het uitschakelen van servers buiten de werkuren;
het activeren van afwezigheidsberichten;
het gebruik van een automatische handtekening die de niet-noodzakelijkheid van een onmiddellijk antwoord benadrukt;…
Wanneer?
De betrokken werkgevers moeten uiterlijk op 1 januari 2023 (update: in de praktijk 1 april 2023) in orde zijn met deze nieuwe regelgeving. Tegen die datum moet de cao neergelegd zijn op de griffie van de Algemene Directie Collectieve Arbeidsbetrekkingen van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.
Kies je als werkgever voor een wijziging van het arbeidsreglement, dan moet je tegen 1 januari 2023 een afschrift bezorgd hebben aan de inspectie.
Wanneer er een collectieve arbeidsovereenkomst op sectorniveau of in de Nationale Arbeidsraad wordt gesloten die algemeen verbindend wordt verklaard bij koninklijk besluit, vervalt de verplichting voor de onderneming om een cao te sluiten of bepalingen op te nemen in het arbeidsreglement.
Hoe afdwingbaar zal het recht op deconnectie zijn?
Enkel ondernemingen uit de privésector met meer dan 20 werknemers moeten het recht op deconnectie in principe respecteren. Het overgrote deel van de werkgevers hoeft dit recht, volgens arbeidsdeal, niet te respecteren.
De controle op het naleven van het recht op deconnectie in de grotere ondernemingen zal door de verplichting om een cao af te sluiten of het arbeidsreglement te wijzigen voornamelijk gebeuren door de sociale partners.
Het is voorlopig niet duidelijk welke sanctie er opgelegd zou kunnen worden wanneer een werkgever de implementatietermijn niet zou respecteren. Het wetsontwerp zelf lijkt geen bijzondere bepalingen te bevatten. Dat is ook niet het geval voor de wet van 26 maart 2018 waarin de nieuwe regeling geïntegreerd zou worden en ook in het Sociaal Strafwetboek vonden we geen bepaling terug die in dergelijke situatie toegepast zou kunnen worden.
Voorlopig lijkt het recht op deconnectie voor een werknemer dus moeilijk afdwingbaar. Het zorgt er wel voor dat een werknemer niet op de vingers getikt kan worden als hij/zij oproepen, berichten of e-mails buiten de uren negeert.
Update! Gezien deze maatregel pas de 10de dag volgend op de dag van publicatie ervan in het Belgisch staatsblad, dus 20 november 2022, in werking is getreden, is daarom in overleg met de Minister beslist dat de administratie voor de gevraagde formaliteiten in de praktijk een uitstel van drie maanden zal toepassen. Het neerleggen van de cao of de bezorging van een afschrift van het arbeidsreglement dient dus te zijn vervuld op 1 april 2023. (zie website FOD Waso).
Wil u een geïndividualiseerde opleiding over deze onderwerpen, met duiding van de nieuwe maatregelen, duidelijke antwoorden op concrete vragen en tips over de acties die u als werkgever moet nemen? Dat kan. Contacteer ons hiervoor op info@commitlaw.be of via uw gebruikelijke contactpersoon voor een concrete afspraak.
Ondanks alle zorg die besteed is aan het opstellen van deze tekst, blijven vergissingen en/of onvolkomenheden mogelijk. De auteur en Commit Advocaten cvba kunnen daarvoor geen aansprakelijkheid aanvaarden.